تولد یک سیستم‌عامل، بخش دهم

«باید فوق‌العاده بوده باشد.» این نظر من بود و ادامه دادم که «سال‌ها در یک اتاق و پشت کامپیوترت بودی. با ارتباطی بسیار کم با دنیای خارج از سی‌.پی.یوی کامپیوترت. حالا یکهو از هر گوشه و کنار دنیا، مردم متوجه کار عظیم تو شده بودند و تو شده بودی مرکز این توجه. همه داشتند به تو...»

جواب این بود: «تا جایی که یادم است، جریان برایم چندان مهم نبود. واقعا حس می‌کنم مهم نبود. در اصل، این برخورد همان‌ چیزی بود که دور از انتظار هم نبود چون به هرحال مشکلی وجود داشت که باید حل می‌شد. از این نظر، زیاد به جریان فکر می‌کردم ولی اهمیت عجیبی برایم نداشت. ماجرا بیشتر از نظر معنوی، برایم بزرگ بود.»

لینوس ادامه داد: «مساله جذاب برایم این بود که آدم‌های زیادی به من انگیزه می‌دادند تا این پروژه را پیش ببرم. اوایل فکر می‌کردم پایان این پروژه برایم متصور است. پایانش جایی بود که پروژه در آن تمام می‌شد؛ اما این لحظه هیچ‌وقت نرسید چون آدم‌ها دائما به من انگیزه ادامه کار می‌دادند. آن‌ها خوراک فکری برایم فراهم می‌کردند و من ادامه می‌دادم. هیجان کار ادامه داشت و در غیر این‌صورت من سراغ پروژه دیگری می‌رفتم. این شیوه کار من بود که تا وقتی کار مفرح بود، جلو می‌رفتم. به هرحال این مساله دغدغه فکری من نبود. به نظرم به دماغم یا این‌جور چیزها بیشتر فکر می‌کردم تا به لینوکس.»

چند هفته بعد در مرکز خرید استنفورد بودیم. جایی که لینوس مشغول بررسی کفش‌های دو و انتخاب یک کفش مناسب برای خود بود. فروشنده پرسید: «معمولا در هفته چند کیلومتر می‌دوید؟» لینوس لبخند زد. در طول ده سال، در مجموع یک کیلومتر هم ندویده بود. ورزش در زندگی لینوس جایی نداشت؛ اما وقتی سرحال‌تر بود، اعتراف کرد که بدش نمی‌آید چند کیلویی وزن کم کند.

با دست که روی شکمش می‌زد گفت: «احتمالا تاو به شما اصرار کرده که من را به ورزش ببرید تا این شکم را از دست بدهم!»

به شوخی جواب دادم: «بله! و به همسرت بگو که چک این ماه هنوز نقد نشده!»

مشغول دور زدن مجموعه استنفورد با ماشین بودیم تا جای مناسبی برای پارک پیدا کنیم. شاید بعد از نیم ساعت کمی نرمش کردیم و از راه گلی‌ای که حاصل خشک کردن دریاچه بود، شروع به دویدن به سمت هدف کردیم. یک آنتن بشقابی بزرگ که پشت درخت‌ها پنهان بود. با بدجنسی سرعت نسبتا زیادی برای دویدن انتخاب کردم ولی در کمال تعجب دیدم که لینوس حدود یک مایل درست پشت من آمد. بعد نفسش برید و چند دقیقه بعد هر دو روی زمین چمنی که کنار دریاچه بود، ولو شدیم.

پرسیدم: «برخورد خانواده با اتفاقات مرتبط با لینوکس چطور بود؟ باید هیجان زده شده باشند!»

جواب داد: «فکر کنم اصولا کسی متوجه جریان نشد. البته نه اینکه کسی توجهی نکند ولی خب من همه عمرم برنامه‌نویسی کرده‌ام و این ماجرا هم از نظر آن‌ها هیچ فرقی با بقیه زندگی‌ام نداشت.»

«اما به هرحال باید در این باره با آن‌ها حرف زده باشی؛ مثلا یک بار که پدرت داشته با ماشین تو را به جایی می‌رسانده، ممکن است گفته باشی: اوه پدر! شاید باور نکنید ولی من یک کار جالب با کامپیوترم کرده‌ام که این روزها صدها نفر دارند از آن استفاده می‌کنند...»

جواب قاطع است: «نه.» لینوس ادامه می‌دهد: «اصلا حس نکردم که باید در این مورد با دوستان یا خانواده صحبت کنم. احساس می‌کردم که نباید در این مورد به کسی اصرار کنم. یادم هست که لارس ویرزنیوس در همان دوران تصمیم گرفته بود تا زنیکس که نسخه شرکت اسکو از یونیکس بود را بخرد. یادم هست که سعی می‌کرد دلایلی مثل این بیاورد که «البته از این‌کار من اشتباه برداشت نکنی‌ها.» تا جایی که یادم هست من اصلا ناراحت نشده بودم. بعدها سوییچ کرد به لینوکس ولی این جریان برای من مهم نبود. برای من همین که مردم از آن استفاده می‌کردند جذاب بود و گرفتن پاسخ هم خوشحالم می‌کرد؛ اما در عین حال این‌ها برایم چندان هم مهم نبود. من احساس نمی‌کردم که باید کلام مقدس را ترویج کنم. از اینکه مردم از کد نوشته شده توسط من استفاده کنند خوشحال می‌شدم اما هیچ‌گاه این تصور را نداشتم که پخش کردن آن در دنیا، مهم‌ترین کار روی کره زمین است. اینکه چند صد نفر از کد من استفاده کنند باعث نمی‌شد احساس کنم کار بسیار مهمی کرده‌ام. مساله بیشتر مفرح بود تا مهم. این روزها هم همین احساس را دارم.

نمی‌توانستم ناباوری‌ام را پنهان کنم،‌ پرسیدم: «پس احساس می‌کردی نیازی نیست به پدر و مادر و دوستانت در این مورد حرفی بزنی؟ در مورد چیزهایی که در حال اتفاق افتادن بود هیجان نداشتی؟»

پیش از جواب دادن، چند ثانیه‌ای مکث کرد. «اصولا یادم نیست که آن روزها احساس داشتم، یا نه!»

تقریبا یک سال قبل بود که با ماشین روباز موستانگی که من اجاره کرده بودم، با هم از سانتاکروز بالا می‌رفتیم. یادم می‌افتد که آن روز لینوس از من خواست تا بعد از بیرون آمدن از سونا کمی در پارکینگ بمانیم و ماشین‌های اسپرت را نگاه کنیم. حالا داریم از همان کوه‌ها بالا می‌رویم اما این بار در ماشین اسپرت لینوس. از جاده ۱۷ که دور می‌زند، لبخند دارد.

من می‌گویم: «استحقاقش را داشتی» و کلی سی‌دی آهنگ از داشبورد بیرون می‌آورم. می‌پرسم کدام آهنگ پینک فلوید را می‌خواهد و او می‌گوید: «با این آهنگ‌ها بزرگ شده‌ام. وقتی بچه‌ بودم هیچ‌وقت آهنگ نخریدم ولی جنیس جوپلین همیشه در خانه بود. شاید مادرم می‌گذاشت. هرچند که می‌دانم طرفدار الویس کاستلو بود.»

عصر جمعه است. یکی از آن عصرجمعه‌های درخشان کالیفرنیا که همه حس‌ها را غرق لذت می‌کند: آسمان نیلگون برای چشم‌ها، آفتاب گرم برای پوست، رایحه اکالیپتوس‌های کوهی، مزه شیرین هوا و موسیقی پینک‌فلوید از بلندگوهای تقویت شده. احتمالا برای کسانی که سبقت می‌گیرند، ما جوان‌هایی قدیمی هستیم که در ماشین آخرین مدلمان راک کلاسیک گوش می‌دهیم. البته ماشین‌های اندکی هستند که از بی.ام.و زد ۳ لینوس سبقت بگیرند.

ماشین را کنار اتوبان و در ردیف ماشین‌هایی که اکثرا از ماشین لینوس قدیمی‌تر هستند، کمی بالاتر از سانتا کروز، پارک می‌کنیم و پیاده، راهمان را به سمت ساحلی که معمولا جمعیت چندانی در آن نیست ادامه می‌دهیم. در آفتاب گرم، روی حوله‌ها پهن می‌شویم و قبل از درآوردن ضبط‌صوت از کوله‌پشتی، چند دقیقه‌ای صبر می‌کنیم. دوباره از او می‌خواهم تا درباره لینوس روزهای اول لینوکس، صحبت کند.

روی شن‌ها، مربعی می‌کشد تا نمایانگر اتاقش باشد و بعد جای کامپیوتر و تخت‌خواب را مشخص می‌کند. «می‌توانستم از تخت‌خواب بیرون بخزم و ایمیل‌هایم را چک کنم.» و همین حرکت را با انگشتش نشان می‌دهد. ادامه می‌دهد که: «بعضی روزها اصلا از خانه خارج نمی‌شدم. ایمیل‌هایم را چک نمی‌کردم تا ببینم چه کسی به من ایمیل زده؛ بیشتر دنبال این بودم که ببینم فلان مشکل حل شده یا نه. شبیه این بود که چک کنم ببینم چه چیز جذابی منتظر من است یا اگر مشکلی پیش آمده، چه کسی آن را حل کرده» لینوس می‌گوید که زندگی اجتماعی‌اش در آن دوران رقت‌بار بوده و بعد که احساس می‌کند منظور را نرسانده اضافه می‌کند: «از آن هم بالاتر»

می‌گوید که: «البته صد در صد هم منزوی نبودم ولی خب حین رشد لینوکس هم من کماکان یک آدم غیراجتماعی بودم. حتما متوجه شده‌ای که هیچ‌وقت تلفنی با کسی حرف نمی‌زنم. همیشه همین‌طور بوده. هیچ‌وقت به کسی زنگ نمی‌زنم. اکثر دوستانم از آن تیپ‌هایی هستند که راحت به افراد زنگ می‌زنند ولی من نه. می‌توانی حدس بزنی رابطه عاطفی چه خواهد شد اگر هیچ‌وقت به دختری زنگ نزنی. آن روزها فقط چند دوست داشتم که گاه‌گاهی به خانه می‌آمدند، در می‌زدند و در خواست می‌کردند برای یک فنجان چای داخل شوند. بعید می‌دانم کسی در آن دوران متوجه لینوکس می‌شد و با خود می‌گفت که این آدم دنیا را تکان خواهد داد. احتمالا هیچ‌کس چنین فکری نمی‌کرد.»

تنها فعالیت متناوب اجتماعی لینوس در آن دوران، گردهمایی‌های هفتگی انجمن اسپکتروم بود که طی آن دانشجویان علوم، دور هم جمع می‌شدند. این دیدارها هم معمولا محورهای تکنولوژیک داشتند.

«نگران چه چیزهایی بودم؟ فقط زندگی اجتماعی. شاید نگرانی واژه مناسبی نباشد. بحث احساسی بود. گاهی به دخترها فکر می‌کردم. آن دوره لینوکس برایم چندان مهم نبود. هنوز هم تا حدی اهمیت چندانی ندارد. هنوز هم می‌توانم گاهی بیخیالش بشوم.»

«در آن سال‌های اولیه ورود به دانشگاه، چیزهای اجتماعی خیلی مهم بودند. البته جریان این طور نبود که من مثلا قوز داشته باشم و نگران آن باشم که آدم‌ها به من بخندند. مساله این بود که من می‌خواستم دوست و این جور چیزها داشته باشم. یکی از دلایلی که اسپکتروم را دوست داشتم این بود که به من اجازه می‌داد بدون اینکه اجتماعی باشم، جزوی از یک ساختار اجتماعی باشم. روزهای جلسه یک آدم اجتماعی بودم و بقیه هفته پشت کامپیوتر. این جریان احساسی‌تر از هر چیز مرتبط با لینوکس بود. هیچ‌وقت به خاطر لینوکس ناراحتی نداشتم و هیچ شبی هم به خاطر آن بی‌خوابی نکشیدم.»

«چیزی که من را واقعا ناراحت می‌کرد و هنوز هم باعث ناراحتی من است، خود تکنولوژی نیست بلکه تعامل‌های اجتماعی مرتبط با تکنولوژی است؛ مثلا ناراحتی من از نامه اندرو تاننباوم به خاطر مباحث تکنیکی مطرح شده در نامه و بحث‌های منتج از آن نبود. اگر آن نامه را هرکس دیگری فرستاده بود، از کنارش می‌گذشتم. مساله این بود که او این نامه را به فهرست پستی فرستاده بود و من را... من در مورد موقعیت اجتماعی‌ام در بین آدم‌هایی که آن گروه پستی را می‌خواندند حساس بودم و او داشت به این موقعیت حمله می‌کرد.»

«یکی از چیزهایی که باعث خوبی و پیشرفت لینوکس شد، بازخوردهایی بود که می‌گرفتم. بازخوردها به این معنی بودند که لینوکس اهمیت داشت و من بخشی از یک گروه اجتماعی بودم. تازه من رهبر آن گروه اجتماعی بودم. شکی نیست که این مهم بود، مهم‌تر از آن که بخواهم درباره‌اش با پدر و مادرم صحبت کنم. من بیشتر دغدغه کسانی را داشتم که از لینوکس استفاده می‌کردند. من یک حلقه اجتماعی درست کرده بودم و مورد احترام افراد آن حلقه بودم. البته آن دوران این طور فکر نمی‌کردم و الان هم نظرم کاملا این نیست، ولی این باید مهم‌ترین جنبه بوده باشد. به همین دلیل بود که آن قدر تند به اندرو تاننباوم جواب دادم.»

خورشید در حال غروب کردن در اقیانوس آرام است و وقت ترک ساحل. لینوس اصرار دارد که من ماشینش را برانم تا حس کنم که چقدر خوب به فرمان و پدال‌ها جواب می‌دهد. می‌گوید که از راه طولانی و پر پیچ و خم شماره ۹ به سیلیکون‌ولی برگردیم.

لینوس می‌گوید که جنگ ایمیلی با صاحب گروه مینیکس، در نهایت به ایمیل‌های خصوصی کشید؛ چون صحبت‌ها آن قدر ناجور بود که نمی‌شد آن‌ها را به شکل عمومی ادامه داد. جنگ چند ماهی متوقف شده بود تا اینکه تاننباوم با ارسال ایمیلی به لینوس، او را به تبلیغ پنج خطی یک نسخه تجاری از لینوکس در پشت جلد مجله بایت ارجاع داده بود.

«آخرین ایمیلی که از تاننباوم گرفتم این بود که از من می‌پرسید آیا واقعا این آن چیزی است که دنبالش هستم؟ آیا واقعا می‌خواهم افراد برنامه من را بفروشند. برایش یک جواب یک کلمه‌ای فرستادم: بله؛ و دیگر هیچ‌وقت از او ایمیلی نداشتم.»

تقریبا یک‌ سال بعد که لینوس برای اولین سخنرانی عمومی‌اش به هلند رفته بود، به دانشگاه محل تدریس تاننباوم رفت تا از او بخواهد که نسخه‌ای از «سیستم‌عامل‌ها: طراحی و اجرا» کتابی که زندگی‌اش را شکل داده بود، برایش امضا کند. او بیرون در منتظر ماند ولی تاننباوم پیدایش نشد. در آن تاریخ، استاد جایی در بیرون از شهر بود و این دو هیچ‌گاه با هم ملاقات نکردند.